رنگ عنصر جدايي نا پذير طبيعت است. انسان از دير باز رنگ را در جشن ها و مراسم گوناگون خود به كار مي گيرد و رفته رفته شيوه هاي متعدد بدست آوردن رنگ از طبيعت را مي آموزد.از اين رو سرآغاز رنگ رزي در اعصار كهن پنهان مانده و نمي توان تاريخ مشخصي براي آن تعيين نمود.ولي مسلم است كه با پيشرفت جوامع بشري، شيوه هاي سادة رنگ آميزي به فنون پيچيده مبدل شد.آثار باقي مانده از مردمان غار نشين دوران كهن به خصوص نقاشيهاي درون غارها كه به اشكال گوناگون رنگ آميزي شده اند مؤيد قدمت ديرينة آشنايي انسان با رنگرزي است.
بنا به نظر پژوهشگران، تمدن هاي كهن آسيا، مانند چين، هند، ايران از حدود 200 تا 2500 سال پيش از ميلاد با موادي كه براي رنگرزي الياف پشم و ابريشم به كار مي رفت آشنايي داشته اند و از آنها به بهترين شكل استفاده كرده اند.
به طور كلي موادي كه براي رنگرزي الياف استفاده مي شود شامل دو دسته مواد طبيعي( سنتي ) , مواد مصنوعي ( شيميايي ) مواد طبيعي خود دسته هاي زير را شامل مي شود:
مواد معدني ( مثل؛ آلومينيوم، سديم، مس، سولفور و … )
مواد گياهي اعم از ريشه، برگ، ساقه، گل، پوست و دانة گياه ( مثل؛ روناس، اسپرك، زعفران، گردو، پوست پياز و …. )
رنگ هاي حيواني ( مثل؛ قرمز دانه )
• مواد مصنوعي يا شيميايي نيز خود شامل دسته هاي گوناگون است كه در اينجا تنها به ذكر نام آنها بسنده مي كنيم.
رنگ هاي اسيدي – رنگ هاي متاليك – رنگ هاي كرومي ( دندانه اي ) – رنگ هاي خمي – رنگ هاي راكتيو – رنگ هاي مستقيم – رنگ هاي گوگردي
نكته: بسياري از رنگ هاي مورد استفاده در رنگ رزي الياف براي تثبيت شدن و ماندگاري بر روي الياف نياز به يك نوع ماده كمكي در حين رنگرزي دارند كه اين ماده به دندانه معروف است و به رنگ ها امكان نفوذ بيشتر به داخل الياف را داده و به دوام و شفافيت رنگ بر روي آن مي افزايد. از جمله دندانه ها مي توان به زاج سفيد، سركه، زاج سياه، قره قروت، برخي اسيدها و … اشاره كرد. _
آشنايي با برخي مواد رنگي طبيعي:
روناس: گياهي است خودرو و مادة رنگي در ريشة آن است كه پس از سائيدن و آسياب كردن براي به دست آوردن رنگ هاي طيف قرمز، ارغواني و آجري استفاده مي گردد.
اسپرك: گياهي است خودرو و وحشي كه بيشتر از ريشة آن جهت تهية رنگ هاي ليمويي، نارنجي و زيتوني استفاده مي شود.
برگ مو: در تهية رنگ هاي طيف زرد وسبز كاربرد دارد.
انار: ميوة درختي كه ارتفاع آن 2 تا 5 متر است و از پوست آن جهت تهية رنگ هاي قهوه اي مايل به قرمز و نيز سبز و قرمز استفاده مي شود.
گردو: از پوست گردو رنگ هاي تيره مانند قهوه اي، شتري، كرم حاصل مي شود. همچنين با زاج سياه رنگ سياه مي دهد.
نيل: از درختچه اي به همين نام بدست مي آيد و از برگ هاي آن رنگ هاي طيف آبي و سرمه اي حاصل مي شود.
قرمز دانه: حشره اي به شكل كفش دوزك كه ماده اصلي رنگزاي آن اسيد كارمنيك نام دارد و طيف قرمز از آن حاصل مي شود.
سماق: درختچه اي كه به دو گونة پرورشي و كوهي وجود دارد.كه از كليه قسمت هاي اين گياه براي رنگرزي استفاده مي شود و از آن مي توان رنگ بنفش تيره مايل به قهوه اي، سياه و خاكستري بدست آورد.
مازو: از خانوادة بلوط است و در اختلاط با زاج سياه رنگ فيلي مي دهد.
دوغ ترش: در رنگرزي به خصوص در نواحي اراك براي به دست آوردن رنگ هاي خيلي روشن از روناس نزديك به رنگ چهره از دوغ ترش استفاده مي شود كه رنگ حاصله به رنگ دوغي معروف است. _
همنشيني رنگ ها:
چگونگي همنشيني رنگ ها در ايجاد هماهنگي بين طرح و رنگ، نقش مهمي ايفا مي كند. يك رنگ نسبت به رنگ مجاور آن مي تواند تندتر و ملايم تر به نظر آيد.
قرمز، زرد و آبي رنگ هاي اصلي يا درجه يك اند.بنفش ( قرمز + آبي )، نارنجي ( زرد + قرمز ) و سبز ( زرد + آبي ) رنگ هاي درجة دو يا رنگ هاي ثانويه هستند. رنگ هاي درجه سه نيز از اختلاط رنگ هاي درجة 1 و 2 دست مي آيند و نسبت به آنها ضعيف ترند.
براي آنكه رنگ داراي حداكثر تأثير در تركيب بندي شود نخست رنگ هاي اصلي درجه 2، سپس براي لطافت بيشتر رنگ هاي درجه 3 بايد به كار رود.
رنگ هاي متضاد نيز مكمل هم مي شوند و در كنار هم جلوه خاصي مي يابند.سبز و قرمز – آبي و نارنجي – زرد و بنفش رنگ هاي متضاد هستند.
به كار بردن نقوش با رنگ تيره در زمينة روشن و نيز نقوش با رنگ روشن در زمينة تيره زيبايي خاصي به طرح مي دهند
توجه كنيد كه حق تاليف اين نوشته ها براي استاد فرش محفو‌ظ مي باشد اما تكثير آن با ذكر منبع و لينك به آن آزاد و باعث خرسندي مجموعه خواهد شد.
